Inmiddels is het ‘Coronatijdperk’ al bijna een jaar aan de gang. In dit jaar veranderde er veel: we werken massaal thuis, een bezoek aan de horeca of sportschool is niet meer vanzelfsprekend en mondkapjes zijn haast niet meer weg te denken uit ons straatbeeld. Maar welke invloed heeft Corona op ons verkeersgedrag? Onze verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen behandelt dit vraagstuk in deze column.
Hoe angst en onzekerheid leiden tot kuddegedrag
Eind februari voorspelde ik en velen met mij dat de maximum snelheid van 100 km/u op de snelweg door velen zou gaan worden overschreden. “Daar heeft een groot deel van de automobilisten lak aan, zeker als er niet massaal gecontroleerd wordt,” was de gedachte. Bij een onderzoek van EenVandaag en het AD onder 30.000 verkeersdeelnemers zei dan ook een ruime meerderheid dat zij zich er niet aan zouden gaan houden. Na invoering gebeurde er echter iets opvallends: men hield zich voorbeeldig aan de lagere maximum snelheid.
De wereld was intussen ingrijpend veranderd. Het Coronavirus zorgde voor een compleet ander wegbeeld, waardoor al die voorspellingen de prullenbak in konden. Ineens was er een onzichtbare gemeenschappelijke vijand – het virus – waardoor de saamhorigheid onder mensen enorm toenam. Net als dieren in het wild, kruipen mensen naar elkaar toe als de individuele zekerheden en het gevoel van veiligheid afneemt. Dan maak je in de kudde veel meer kans om te overleven; dat zit diep opgeslagen in onze genen. Vlaggen met ‘Samen krijgen we Corona er onder’, massaal meedoen aan berenjacht voor de kinderen, hartjes voor de ramen. Het geeft ons het gevoel dat de kudde ons beschermt. Dit leidt ook tot prosociaal gedrag, want afwijken betekent buiten de kudde vallen en dat is het laatste dat je wilt. De meesten mensen gingen zodoende ook ‘braaf’ honderd rijden. Je wilt niet afwijken, niet uit de kudde worden gestoten, want dat is instinctief ‘levensbedreigend’. Uitzonderingen zijn er natuurlijk altijd: een paar ‘corona-crossers’ zagen hun kans schoon en gebruikte de lege wegen om Max Verstappen te imiteren.
Als het belang van de kudde minder wordt
Na de eerste golf, toen men de teugels wat liet vieren, stak het individuele belang weer wat de kop op. Dat merkte je ook op de weg: er werd weer wat harder gereden en ook het aantal auto’s op de weg nam al weer snel toe. Met een laagterecord van 59% van het normale verkeersaanbod in de tweede helft van maart, was er net voor de vakantieperiode al weer sprake van 97% van het vertrouwde aantal auto’s op de weg. Toch was er een belangrijk verschil in vergelijking met de situatie vóór Corona: files waren er nauwelijks meer en het verkeer was veel beter verspreid over de dag. Het gedwongen thuiswerken had dus wel iets veranderd in de hoofden van de mensen én in de agenda’s en werkwijzen van bedrijven.
Discontinuïteiten
Mensen zijn gewoontedieren. Discontinuïteiten vormen de beste aanleiding om gewoontegedrag te doorbreken. Dit zijn momenten waarop omstandigheden zo ingrijpend wijzigen, dat men wel iets anders moet gaan doen. Vroeger dachten we hierbij vooral aan verhuizingen van bedrijven en aan grote wegwerkzaamheden. Dan zouden automobilisten weer nieuwe keuzes gaan maken. Maar de echte ‘life changing event’ kwam uit een heel andere hoek. Doordat we simpelweg een tijd lang gedwongen werden om thuis te gaan werken en onze dagindeling anders in te richten, gingen we eindelijk dingen doen die voorheen zo vreselijk veel moeite kostten: thuiswerken en reistijd spreiden.
Verkeersveiligheid
Is Nederland er ook verkeersveiliger op geworden in deze Coronatijd? Het aantal doden in het verkeer is nauwelijks afgenomen, hoewel het aantal verkeersongelukken bijna halveerde, zo bleek uit een analyse van ongevallencijfers van de politie. Het is te vroeg om al te zeggen waar dit precies aan ligt. Er is minder verkeer en dus minder kans op conflicten. Maar omdat we ons echt anders zijn gaan gedragen, speelt er veel meer mee. We zijn meer gaan fietsen. Vooral ouderen zijn gaan lopen en fietsen, hetgeen helaas ook heeft geleid tot een toename van deze groep in de populatie verkeersslachtoffers. Dat de legere straten voor sommige automobilisten aanleiding zijn om juist heel hard te gaan rijden, was al genoemd. En toen de scholen dicht waren, speelden er veel kinderen op straat. Ook in deze groep zijn meer slachtoffers te betreuren.
Conclusie
Ingrijpende gedragswijzigingen in het verkeer hebben dus voor- en nadelen. Eén ding is ondanks alles wel hetzelfde gebleven: het verkeer is en blijft een weerbarstig fenomeen en ons gedrag is hierin een cruciale factor. Hoe het verkeer verandert over de tijd was en blijft daarom lastig te voorspellen.